Encyklopedia internetowa - Słowniki online

Na północnym skraju Borów Dolnośląskich leży Żagań, od XII wieku gród strażniczy, a później stolica książęca Piastów legnicko- głogowskich. W mieście zachował się cenny zespół urbanistyczny – barokowy pałac wzniesiony dla Lobkowitzów z wykorzystaniem manierystycznej siedziby Albrechta von Wallensteina. Mury i wystrój architektoniczny tej jednej z najpiękniejszych, aczkolwiek pozbawionej oryginalnego wystroju i wyposażenia, rezydencji zachodniej Polski pochodzą z XVII i XVIII wieku, historia zamku jest jednak znacznie dłuższa. Już w 1202 roku była w Żaganiu siedziba kasztelana.

Osada rzemieślnicza, rozwijająca się w XIII wieku obok grodu, szybko przekształciła się w miasto, już w drugiej połowie XIII wieku otoczone murami obronnymi, które wraz z zamkiem stworzyły potężny zespół warowny. Od 1274 roku miasto było stolicą samodzielnego księstwa. Córka księcia żagańskiego Henryka V Żelaznego, Jadwiga, wyszła w 1363 roku za króla Kazimierza Wielkiego.

W 1473 roku Jan II Szalony sprzedał Żagań grafom saskim. Kolejnymi właścicielami byli Habsburgowie jako królowie czescy, a następnie Luksemburgowie. W XVI wieku zniszczony kompleks średniowiecznych zabudowań przekształcono w założenie renesansowe. Gdy cesarz Austrii Ferdynand II w 1628 roku sprzedał księstwo swemu dowódcy, Albrechtowi von Wallensteinowi, polecił on architektowi przebudować żagański zamek tak, by zaćmił swą urodą wszystkie pozostałe. Podobno pomoc przy budowie zaoferowały wówczas diabły w zamian za umieszczenie na fasadzie zamku swoich portretów, których istotnie powstało nad zamkowymi oknami aż 197.

Manierystyczna rezydencja księcia Albrechta Wallensteina miała, jak przystało słynnemu wodzowi, charakter obronny. Rozpoczęta w 1632 roku budowla wznosiła się na potężnym cokole, otoczonym fosą. W 1648 roku Wallenstein odstąpił jednak żagańskie dobra wraz z tytułem książęcym Wacławowi Euzebiuszowi von Lobkovitz. Zmiany, jakie wprowadził zatrudniony przez niego włoski budowniczy Antonio della Porta, spowodowały odejście od pierwotnej koncepcji palazzo in fortezza. Zamek uzyskał w końcu XVII wieku kształt barokowego pałacu o dominującej funkcji reprezentacyjnej.

W 1785 roku posiadłość przeszła w ręce księcia kurlandzkiego Piotra Birona, a później jego córki, księżnej Doroty (Dino) Talleyrand-Périgord (1793-1862). Przekształcono wówczas szereg sal, rozebrano skrzydło południowe i zasypano sąsiadujący z nim odcinek fosy. Na ich miejscu powstały symetryczne rampy podjazdu i oranżeria. Około połowy XIX wieku architekt zieleni Oskar Teichert przekształcił i powiększył park przyzamkowy, tworząc z niego wielką krajobrazową kompozycję, powiązaną z doliną rzeki Bóbr.

W czasach księżnej Doroty pałac stanowił jedną ze wspanialszych rezydencji europejskich, słynącą zbiorami i spotkaniami arystokratycznej elity. W zamkowej galerii obrazów wisiały dzieła P.P. Rubensa, Tycjana, A. van Dycka, P. Veronesa, B.B. Canaletta i A. Graffa. Natchnienia szukał tu Stendhal, na organach miejscowego kościoła grał przebywający u księżnej Franciszek Liszt, bywał tu też Giuseppe Verdi. Ostatni z żagańskich Talleyrandów, książę Bosan II, opuścił pałac w 1935 roku. Po okresie powojennej dewastacji, gdy rozproszeniu lub zniszczeniu uległy resztki wyposażenia, w latach 1965-1983 prowadzono w rezydencji długotrwałe prace remontowe i restauratorskie. Dziś ten wspaniały obiekt jest centrum kulturalnym miasta pod dumną nazwą Żagańskiego Pałacu Kultury. W jego średniowiecznych podziemiach działa klub „Dorota”, nazwany tak na cześć księżnej Doroty Talleyrand.

Historyczne Stare Miasto znajduje się na prawym brzegu rzeki. Kolejne wojny i powojenne zaniedbania bardzo przetrzebiły jego zabytkową zabudowę. W Żaganiu znajdował się jeszcze inny, starszy zamek, z początku XIII wieku, strzegący przeprawy przez Bóbr i wzmiankowany w 1202 roku jako siedziba kasztelana. Wraz z budową nowego zamku jego znaczenie zmalało i w 1299 roku przejęty został przez augustianów, którzy wznieśli na tym miejscu klasztor. Zamkowa wieża mieszkalna o boku 12 m wchodzi do dziś w skład murów klasztornych.