Encyklopedia internetowa - Słowniki online

Książęta mazowieccy, którzy na przełomie XII i XIV wieku lokowali osadę na nadwiślańskiej skarpie nadając jej prawa miejskie, zajęli jeden z krańców na swój zamek, wznosząc tam w pierwszej połowie XIV wieku potężnie oskarpowaną wieżę mieszkalną zwaną Grodzką. Fortyfikacje siedziby książęcej i miasta łączyły się ze sobą i wzajemnie uzupełniały, zaś brama zamkowa znajdowała się wewnątrz murów miasta.

Miasto nie było duże, lecz bogate, zasiedlone przede wszystkim przez przedstawicielstwa wielkich europejskich banków, spółek i domów handlowych. Wkrótce w miejsce drewnianych i szachulcowych domostw zaczęło się zabudowywać murowanymi, gotyckimi kamienicami, szybko też otoczyła je pojedyncza, a w XV wieku już podwójna linia murów miejskich z licznymi basztami. Od północy miasta broniła wielka wieża artyleryjska – Barbakan, wzniesiony przed Bramą Nowomiejską w 1548 roku przez płockiego budowniczego Jana Baptystę Wenecjanina. Za bramami od północy i południa powstały frety – gwarne place targowe. Na środku rynku stał wtedy otoczony kramami gotycki ratusz, wzniesiony w pierwszej połowie XV wieku, rozebrany w 1817 roku. Wielki kościół św. Jana, budowany przez architektów wrocławskich i gdańskich był wspólną inwestycją miasta i zamku, pełniąc równocześnie funkcje mieszczańskiej fary i książęcej kolegiaty.

W 1526 roku nastąpiła inkorporacja Mazowsza do Korony Polskiej. Rola Warszawy zmniejszyła się, lecz nie na długo. Swą stołeczność zawdzięcza właściwie posłom litewskim, którzy podczas negocjowania warunków Unii Lubelskiej zdecydowanie zażądali, by siedziba władz Rzeczypospolitej, jeśli nie może być w Wilnie, nie była również w Krakowie. Dogodnie, w prawie równej odległości od obu stolic, położona była Warszawa, zatem w 1569 roku ustanowiono ją miejscem sejmów Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Król, jako trzecia, jednoosobowa izba parlamentu, winien tam również rezydować. W 1596 roku Zygmunt III Waza opuścił przeto wygodną siedzibę na Wawelu i przeniósł się ze swym dworem do Warszawy. W dwa lata później rozpoczęto rozbudowę zamku.

Projekt wykonał zapewne Giovanni Trevano, lecz realizował go w latach 1599-1619 i modyfikował główny architekt dworu, Mateo Castelli. Powstał wczesnobarokowy pięcioskrzydłowy pałac, częściowo adaptujący wcześniejsze budynki, którego architektura, wyraźnie zależna od architektury Rzymu ostatniej ćwierci XVI wieku, uderza powściągliwą prostotą. Pozbawione dekoracji fasady rozczłonkowane są tylko rytmem obramień okien i wąskimi gzymsami. Od frontu, jak przystało zamkowi, dominuje wysoka wieża wjazdowa, zwana Zygmuntowską albo Zegarową, z wysmukłym, barokowym hełmem, zaś narożniki akcentują mniejsze wieżyczki. Na placu przed wjazdem do miasta stanęła w 1644 roku kolumna z posągiem Zygmunta III, zaprojektowana przez Constantego Tencallę, na zlecenie Władysława IV.

Podczas wojen szwedzkich kilkakrotnie zdobywana, niszczona i grabiona, Warszawa poniosła ogromne straty, jednak utrzymała funkcje stołeczne. Ta praktyka niszczenia przede wszystkim centrum politycznego kraju powtarzała się podczas kolejnych wojen, aż do totalnej prawie zagłady miasta w II wojnie światowej.