Encyklopedia internetowa - Słowniki online

We wczesnym średniowieczu był tu gród obronny później zniszczony przez Prusów. W tym miejscu rycerze polscy i krzyżaccy w 1226 roku przeprawili się z Kujaw przez Wisłę i założyli pierwszy umocniony obóz. Ów Thorn – cierń wbity we wschodni brzeg nie dał się już wyrwać. Rozpoczął się podbój. Po uwolnieniu ziemi chełmińskiej przekazanej Krzyżakom przez Konrada Mazowieckiego przystąpiono natychmiast do jej zasiedlania. Toruń i Chełmno jako pierwsze miasta otrzymały od Krzyżaków w 1233 roku zachęcająco liberalne przywileje lokacyjne (prawa miejskie chełmińskie).

Pierwotnie osada kupiecka leżała w miejscu dzisiejszej wsi Stary Toruń, lecz już po dwóch latach została przeniesiona na obecne miejsce i obwarowana. Po 1255 roku Krzyżacy na miejscu starego grodu nad Wisłą rozpoczęli wznoszenie murowanego zamku. W 3. ćwierci XIII wieku zbudowano z cegły mur obwodowy i główny dom zamkowy stojący wzdłuż Wisły. W następnym stuleciu powstała wielka ośmioboczna wieża ostatecznej obrony, stojąca pośrodku dziedzińca, wówczas także wykształciły się przedzamcza z zabudową gospodarczą i przemysłową. Znalazły się tam młyny, kuźnie, siodlarnie, browar, wozownia, piekarnia i stajnie. Rozbudowie zamku towarzyszył rozwój ośrodka miejskiego.

Znakomite położenie miasta sprzyjające rozwojowi handlu i rzemiosła szybko odkryli hanzeatyccy kupcy z Lubeki. Toruń miał prawo składu i pośredniczył w handlu, który korzystał z drogi wodnej Wisły i krzyżujących się tu szlaków lądowych. Przystąpił do Związku Hanzeatyckiego i utrzymywał kontakty z wieloma miastami północnej Europy. Zaczęli tu przybywać kupcy z zachodniej Europy, rzemieślnicy ze Śląska i Łużyc.

W 1264 roku na wschód od Starego Miasta ulokowano Nowe Miasto o charakterze głównie rzemieślniczym. Historyczny zespół miejski w obrębie murów obronnych obejmował zamek oraz Stare i Nowe Miasto. Powstały na tym terenie okazałe kościoły gotyckie i budowle świeckie, m.in. ratusze dla obu części Torunia.

Położony nad rzeką zamek znalazł się między tymi dwoma organizmami miejskimi, osłaniającymi go od strony lądu, zachowując jednak autonomię przestrzenną i strategiczną przewagę. Przedzamcza zamkowe posiadały bowiem samodzielne fortyfikacje, pozwalające na obronę także od strony miasta. Przebieg dawnych odrębnych murów Starego i Nowego Miasta zakreśla ulica Podmurna. Mury te, wzniesione w drugiej połowie XIII i XIV wieku, rozbudowane w latach 1420-1449, zachowane są jedynie częściowo.

Ulice prowadzące ku Wiśle zamykają charakterystyczne dla miast nadrzecznych szerokie budynki bram – Klasztornej i Żeglarskiej, pochodzących z XIV wieku oraz późniejszej, Mostowej, z 1432 roku. W zachodnim narożniku murów miejskich znajduje się słynna toruńska Krzywa Wieża, dawna baszta z początku XIV wieku, nachylona w wyniku osunięcia się gliniastego podłoża, a w XIX wieku adaptowana na dom mieszkalny.

Ośrodkiem Starego Miasta jest kwadratowy rynek. Pośrodku niego wznosi się monumentalna bryła wspaniałego gotyckiego ratusza. Potężny czworobok zbudował w 1393 roku mistrz Andrzej, łącząc pod jednym dachem starsze budynki Sukiennic, Ław Chlebowych z wieżą i Wagi. W latach 1602-1603 Antoni van Opbergen nadbudował piętro oraz dodał manierystyczne szczyty i narożne wieżyczki. Przy Rynku i sąsiednich ulicach stoją liczne zabytkowe kamienice, późnogotyckie i nowożytne, m.in. gotycka kamienica „Pod Gwiazdą”, z fasadą z końca XVII wieku. Przy ulicy Kopernika gotycki dom rodzinny astronoma wraz z sąsiednią kamienicą tworzą Muzeum Kopernika.

Pod koniec XIV wieku podatki nakładane przez zakon w związku ze zbrojeniami przed wojną z Polską stały się nie do zniesienia. W mieście w 1397 roku zawiązało się antykrzyżackie Towarzystwo Jaszczurcze. Po zwycięstwie pod Grunwaldem mieszczanie toruńscy złożyli królowi uroczysty hołd, jednak pokój, zawarty w 1411 roku pozostawił Toruń w rękach Krzyżaków. Dla obrony przed fiskalnym uciskiem krzyżackim miasta ziemi chełmińskiej i Prus utworzyły w 1440 roku Związek Pruski, w którym Toruń odgrywał główną rolę.

W 1454 roku mieszczanie zdobyli i spalili zamek. Do Torunia przybył Kazimierz Jagiellończyk i po uroczystym wjeździe do miasta przyjął przed ratuszem staromiejskim hołd od rycerstwa i miast ziemi chełmińskiej. Toruń został wolnym miastem królewskim, nie podlegającym jurysdykcji wojewody. Wkrótce potem spalone mury zamku rozebrano, zaś ruiny przykryło staromiejskie śmietnisko. Na międzymurzach założono ogrody.